Kiedy ktoś prowadzi prywatny biznes, pewnie zatrudni w nim swoją rodzinę i przyjaciół jeśli będzie taka sposobność. Wydaje się to normalne, bo jak nie dać pracy swoim dzieciom, żonie etc. kiedy to wszystko własność prywatna. Problem pojawia się wtedy, kiedy w zarządzie ma się majątek wspólny, a dokładniej publiczny.
Polska na chwilę obecną posiada udział większościowy w 47 spółkach, mniejszościowy w 453. Pełny wykaz tych spółek i innych podmiotów jest oczywiście publicznie dostępny:
http://nadzor.msp.gov.pl/portal/nad/177/Wykaz_spolek_z_udzialem_SP.html
Każde z tych przedsiębiorstw w oparciu o kodeks spółek handlowych, musi posiadać stosowne organy władzy w tym radę nadzorczą. Rada nadzorcza to organ nadzoru osób prawnych odnośnie ich uczciwego funkcjonowania zgodnie z interesem posiadaczy, który nie ma bezpośrednich mocy zarządczych. Posiadanie przez SP udziału w spółce oznacza, że w jej radzie nadzorczej powinni pojawić się jego reprezentanci. No i teraz pojawia się pytanie, w jaki sposób dobrać tych członków? Kto ma reprezentować w radzie nadzorczej majątek państwa, pobierać wynagrodzenie i pełnić obowiązki?
Minister Skarbu Państwa jest odpowiedzialny za sprawowanie nadzoru właścicielskiego nad tym majątkiem. (definicja owego nadzoru właścicielskiego tutaj: http://mfiles.pl/pl/index.php/Nadzór_właścicielski ) Stwierdza to Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących skarbowi państwa. Art. 2 pkt 5 tej ustawy stanowi że:
Art. 2.
Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa:
1) przygotowuje i przedkłada Radzie Ministrów oraz, z jej upoważnienia, Sejmowi coroczne sprawozdania o stanie mienia Skarbu Państwa oraz o ekonomicznych, finansowych i społecznych skutkach prywatyzacji;
2) przygotowuje i przedkłada Radzie Ministrów projekty rocznych kierunków prywatyzacji i programów prywatyzacji majątku państwowego oraz coroczne sprawozdania z realizacji kierunków prywatyzacji;
3) prowadzi zbiorczą ewidencję majątku Skarbu Państwa;
4) prowadzi ewidencję podmiotów, w szczególności państwowych jednostek organizacyjnych, którym przysługuje prawo wykonywania uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu lub do działania w imieniu Skarbu Państwa;
5) wykonuje uprawnienia wynikające z praw majątkowych Skarbu Państwa, w szczególności:
a) w zakresie praw z akcji i udziałów należących do Skarbu Państwa, łącznie z wynikającymi z nich prawami osobistymi,
b) w stosunku do mienia pozostałego po likwidacji państwowej jednostki organizacyjnej lub przypadającego Skarbowi Państwa w wyniku likwidacji spółki z jego udziałem, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej;
6) składa w imieniu Skarbu Państwa oświadczenia woli o utworzeniu spółki handlowej lub przystąpieniu do takiej spółki oraz o utworzeniu innej osoby prawnej, przewidzianej przepisami prawa, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej;
7) sprawuje kontrolę wykonywania uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu Państwa przez państwowe jednostki organizacyjne, o których mowa w pkt 4;
8) sprawuje kontrolę wykonywania przez inne organy administracji państwowej oraz państwowe osoby prawne zadań określonych w odrębnych przepisach, w zakresie przekształceń własnościowych;
8a) udziela ze środków, o których mowa w art. 56 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, z późn. zm.1)), pomocy w celu ratowania lub restrukturyzacji przedsiębiorców, w tym przedsiębiorców publicznych, o których mowa w ustawie z dnia 22 września 2006 r. o przejrzystości stosunków finansowych pomiędzy organami publicznymi a przedsiębiorcami publicznymi oraz o przejrzystości finansowej niektórych przedsiębiorców (Dz. U. Nr 191, poz. 1411 i Nr 245, poz. 1775), oraz udziela wsparcia niebędącego pomocą publiczną;
8b) zatwierdza plany restrukturyzacji przedsiębiorców, o których mowa w pkt 8a, w przypadku gdy plany te przewidują udzielenie pomocy na restrukturyzację przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa, albo ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa wraz z innymi podmiotami;
9) realizuje inne zadania określone w przepisach odrębnych.
Szczegółowe procedury związane z zarządzaniem majątkiem Skarbu Państwa są wydawane w formie tzw. zarządzeń. Zarządzenie to akt normatywny stworzony przez wysokiego urzędnika (w tym wypadku akurat ministra Skarbu Państwa), o charakterze wewnętrznym. Zarządzenia nie stanowią więc prawa powszechnie obowiązującego (w przeciwieństwie do rozporządzeń), mają normować działanie określonych urzędów, resortów etc. Dzięki temu ustawy mogą skupić się na wyznaczeniu generalnych założeń a resztę normują akty o charakterze wewnętrznym.
Zatem o trybie powoływania, członków rad nadzorczych spółek, w których udziały ma skarb państwa decydują zarządzenia wydawane przez ministra Skarbu Państwa. Nie trudno się domyślić, że zarządzenia te zmieniały się wraz z ministrami. Gdybyśmy mieli jednak wymienić jakieś niezmienniki obecne w procedurach – należało by tutaj wspomnieć o egzaminie na członka rady nadzorczej. Muszą pisać go chętni na piastowanie tego stanowiska, którzy nie są doktorami nauk ekonomicznych lub prawnych (generalnie wszelkie szczegóły związane z trybem przeprowadzania egzaminu również zawierają zarządzenia resortowe). Obszernych informacji dostarczają witryny ministerstwa:
http://bip.msp.gov.pl/palm/bip/17/2483/Egzaminy_dla_kandydatow_na_czlonkow_rad_nadzorczych_spolek_z_udzialem_Skarbu_Pan.html
„Egzamin dla kandydatów na członków rad nadzorczych przeprowadzany jest zgodnie z Regulaminem, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 września 2004 r. w sprawie szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem (Dz.U. Nr 198 poz. 2038, ze zm.) oraz postanowieniami zarządzenia Nr 20 Ministra Skarbu Państwa z dnia 30 czerwca 2008 r. w sprawie organizacji i przeprowadzania egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych podmiotów z udziałem Skarbu Państwa”
Należy zwrócić uwagę na to, iż na liście zarządzeń MSP nie ma owego zarządzenia nr 20,
http://bip.msp.gov.pl/portal/bip/101/Zarzadzenia_Ministra_Skarbu_Panstwa.html
Generalnie pomysł z egzaminem wiąże się z Ustawą z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, która stanowi (użyto wersji ujednoliconej aktu):
Art. 12.
1. W czasie, w którym Skarb Państwa pozostaje jedynym akcjonariuszem spółki powstałej w wyniku komercjalizacji, członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie, z tym że dwie piąte składu rady nadzorczej stanowią, z zastrzeżeniem ust. 2, osoby wybrane przez pracowników albo osoby wy-brane w jednej piątej przez pracowników i w jednej piątej przez rolników lub rybaków.
2. Członkowie rady nadzorczej są powoływani spośród osób, które złożyły egzamin, z zastrzeżeniem art. 60 ust. 4.
(Art. 60 ust. 4. Członkowie rad nadzorczych pierwszej kadencji w spółkach, wybrani przez pracowników, zobowiązani są do złożenia egzaminu, o którym mowa w art. 12 ust. 2, w ciągu jednego roku od dnia wejścia w życie ustawy.)
3. Tryb wyboru członków rady nadzorczej przez pracowników albo pracowników i rolników lub rybaków określa statut spółki albo regulaminy uchwalone w sposób określony w statucie, z zastrzeżeniem ust. 4. Członkowie rad nadzorczych będący przedstawicielami pracowników albo pracowników i rolników lub rybaków wybierani są w wyborach bezpośrednich i tajnych, przy zachowaniu zasady powszechności.
4. Przedstawicieli pracowników do pierwszej rady nadzorczej wybiera ogólne ze-branie pracowników (delegatów).
5. Na pisemny wniosek co najmniej 15% ogółu pracowników spółki przeprowadza się głosowanie o odwołanie przedstawiciela pracowników z rady nadzorczej.
6. Niedokonanie wyboru przedstawicieli pracowników, rolników lub rybaków do składu pierwszej rady nadzorczej nie stanowi przeszkody do wpisania spółki do rejestru przedsiębiorców ani do podejmowania ważnych uchwał przez radę.
7. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:
1) warunki organizowania szkoleń dla członków rady nadzorczej pierwszej kadencji wybranych przez pracowników,
2) warunki, jakie powinni spełniać kandydaci na członków rad nadzorczych, za-kres obowiązujących tematów szkoleń i egzaminów, tryb powoływania komisji egzaminacyjnej, składania egzaminów oraz warunki, w jakich kandydat może być zwolniony z obowiązku składania egzaminu,
3) (uchylony).
Na podstawie ustępu 7 pkt 1-2 powstało rozporządzenie rady ministrów z dnia 7 września 2004 r. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20041982038 Mimo iż, Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji – mówi o spółkach których wyłączonym właścicielem jest Skarb Państwa. Zarządzenia ministerialne mówiące o egzaminie dla kandydatów do rad nadzorczych spółek w których SP ma udział, odwołują się do tego rozporządzenia (między innymi w paragrafie 4.3 Zarządzenia nr 45 z 6 grudnia 2007 r. – które jest kluczowe dla tematu)
Kilkukrotnie zmieniane (innymi zarządzeniami) Zarządzenie nr 45 z 6 grudnia 2007 r. w sprawie zasad i trybu doboru kandydatów do składu rad nadzorczych spółek handlowych z udziałem Skarbu Państwa oraz rad nadzorczych innych podmiotów prawnych nadzorowanych przez Ministra Skarbu Państwa zawiera to co nas interesuje – konkrety na temat sposobu doboru członków rad nadzorczych. W związku z tym iż zarządzenie to było zmieniane, a na stronie MSP nie ma wersji ujednoliconej, na potrzeby tego tekstu dokonałem ujednolicenia tego tekstu: http://www.sendspace.com/file/7403nd .
W dużym skrócie procedura wygląda tak:
- Gdy wystąpi potrzeba uzupełnienia rady nadzorczej, dyrektor danej jednostki informuje ministra (poprzez jednostkę rozumiemy, jeden z departamentów lub delegaturę MSP) – może to być Np; dyrektor Departamentu Nadzoru Właścicielskiego.
- Minister wyraża wtedy zgodę na powołanie trzyosobowej komisji, powołuje ją Sekretarz / Podsekretarz Stanu. Składa się ona z przewodniczącego, sekretarza i członka.
- Dyrektor danej jednostki formułuje ogłoszenie które zatwierdza Sekretarz lub Podsekretarz Stanu, ogłoszenie o naborze jest publikowane na stronie MSP.
- Po analizie przysłanych zgłoszeń (osób spełniających wymogi aby kandydować na członka rady nadzorczej) komisja wybiera liczbę kandydatów dwa razy większą od ilości mandatów w radzie do obsadzenia.
- Lista jest publikowana na stronie internetowej.
- Po tygodniu rozpatruje się zastrzeżenia, a odpowiedni Sekretarz / Podsekretarz Stanu rekomenduje Ministrowi kandydatów.
- Minister wybiera kandydata.
Mamy zatem „konkurs”. Finalnie o wszystkim i tak decyduje postać ministra. Jakie są wyniki tych konkursów? Następujące:
http://www.pb.pl/2841223,15705,lista-wstydu-platformy-obywatelskiej
http://pulsbiznesu.pb.pl/2670345,99550,kto-jest-kim-w-zielonym-imperium
(w okresie wakacji mają państwo darmowy dostęp do pełnej wersji artykułów).
Jak nie trudno się domyślić partia wybiera swoich „listy wstydu” Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego które sporządził Puls Biznesu to idealny przykład tego co się dzieje, i to nie tylko w tym rządzie, ale o tym za chwilę. Najpierw przykład krytycznej interpelacji pod adresem Ministra odnośnie zarządzenia Nr 45 (pozwolę sobie nie pisać pełnej nazwy tego zarządzenia), interpelacja nr 4205 z 25 kwietnia 2012 r., autorem był poseł Paweł Szałamacha (PiS): http://sejmometr.pl/sejm_interpelacje/3439 pada tam ciekawe sformułowanie „quasi-konkursowy tryb doboru”.
Wcześniejsze rządy wcale nie były dużo lepsze, za rządów SLD nowych członków rad nadzorczych powoływał Minister Skarbu Państwa na wniosek odpowiedniego Sekretarza / Podsekretarza Stanu (którego departament nadzorował daną spółkę), przy czym przepisy zastrzegały że powołany może być również członek korpusu służby cywilnej pracujący w MSP ( http://www.nettax.pl/dzienniki/dumsp/2005/1/poz.1.htm tutaj zarządzenie Nr 14 z dnia 31 marca 2005 r. w tej sprawie, niestety, ale witryna MSP nie zawiera zarządzeń poprzednich ministrów! I musimy posiłkować się tym źródłem).
Pomiędzy rządami SLD i PO były oczywiście rządy PiS, konkretniej dwa; Marcinkiewicza i Kaczyńskiego. Wyróżniam je ponieważ rządy KM zapowiedziane były zmianami w omawianej dziedzinie – zmianami z których wiele nie wyszło. Ministrem Skarbu Państwa w rządzie Kazimierza Marcinkiewicza był Andrzej Mikosz.
23 Listopada 2005 roku, na posiedzeniu Komisji Skarbu Państwa padły następujące słowa:
„Chcemy zmienić zasady nadzoru właścicielskiego. Mówił o tym w exposé premier Kazimierz Marcinkiewicz. Chcemy całkowicie odpolitycznić rady nadzorcze. Dzisiaj podpiszę zarządzenie zmieniające zarządzenie w sprawie sposobu wyłaniania członków rad nadzorczych. Chodzi o to, by żaden funkcjonariusz partyjny, który definiuje czy realizuje politykę jakiejkolwiek organizacji politycznej, nie zasiadał we władzach spółek Skarbu Państwa i nie reprezentował Skarbu Państwa we władzach spółek, w których Skarb Państwa posiada udziały. Nie mam na uwadze członków partii, bo nie chcemy wnikać w to, jakie kto ma poglądy i czy płaci składkę członkowską na rzecz jakiejś partii."
Całość: http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/wgskrnr5/SUP-2
Tak jak minister obiecał, tak zrobił. Partyjni zasiadać mogli ale nie „funkcyjni”. Zaowocowało to tym, że w partiach posypały się dymisje. Okazało się że wielu piastujących funkcję członków rad nadzorczych zrezygnuje z polityki na rzecz rady… a nie z rady na rzecz polityki. PiS szybko się zrewidował. Minister Andrzej Mikosz został zdymisjonowany:
http://www.money.pl/archiwum/felieton/artykul/co;wolno;premierowi;marcinkiewiczowi;to;nie;tobie;ministrze;mikoszu,69,0,133957.html
A jego rolę przejął Wojciech Jasiński za którego wszystko wróciło „do normy” (naprawdę wielce żałuję że witryna MSP nie udostępnia starych zarządzeń wcześniejszych ministrów, przecież ciągłość urzędu musi być zachowana a administratorzy uniemożliwiają nam dokonania szczegółowych porównań w zarządzeniach).
To nie były jedyne recepty na zniesienie legalnego i cynicznego kumoterstwa w Polskiej polityce. Bardziej radykalne pomysły na rozwiązanie kwestii która na przestrzeni lat wykreowała bardzo negatywne zdanie wielu rodaków o polityce, pojawiały (i pojawiają) się w przestrzeni pozaparlamentarnej. Mowa tutaj o postulatach prywatyzacyjnych. Kto nie słyszał hasła „Zamiast zmieniać świnie, zabierzmy im koryto” nie jestem pewien kto jest autorem, ale największym popularyzatorem z pewnością Janusz Korwin Mikke.
Osobiście uważam że z dwojga kontrowersyjnego – lepiej pochwalić Mikkego (czy nawet patenty Mikosza) niż pochwalać coś, co stoi w opozycji do norm moralnych i pojęciu uczciwości obecnemu w naszej kulturze. W ostatnim akapicie chciałbym wrócić na chwilę do interpelacji posła Szałamachy który pisze:
„Wątpliwości konstytucyjno-prawne polegają na regulowaniu w zarządzeniu materii, która powinna być regulowana przez ustawy. Zarządzenie nie może stanowić podstawy do decyzji skierowanej wobec obywateli, decydować o ich prawach. Zarządzenie może jedynie regulować kwestie wewnętrzne, np. strukturę ministerstwa, sposób funkcjonowania. Co więcej, zarządzenie nr 45 nie zawiera kryteriów oceny kandydatów biorących udział w konkursie.”
Wydało się to zapewne państwu dziwne że zarządzenie (którego definicję zawiera ten tekst) adresowane jest paradoksalnie do chętnych którzy chcą wziąć udział w konkursie (któż by nie chciał znać zasad konkursu do którego przystępuje)
No właśnie:
http://biznes.pl/wiadomosci/kraj/rpo-zaskarzyla-przepisy-o-konkursach-do-rad-nadzor,5568183,news-detal.html (tutaj sęk wszystkich nieścisłości)
Przepisy zostały zaskarżone. Być może w przyszłości kwestę doboru kandydatów będzie regulować ustawa a nie zarządzenia. To oznaczało by, że zasady będzie można zmienić tylko z większością sejmową – co w praktyce oznacza konieczność debaty, jak mniemam głośnej.
